Wyciągi roślinne, czyli ekstrakty, są znane od wieków i powszechnie używane w farmakologii, w kosmetologii, w przemyśle spożywczym oraz w ogrodnictwie. Ekstrakty otrzymuje się poprzez wytrącanie substancji z surowców roślinnych. W tym procesie istotna jest znajomość surowca — jego składu i specyfiki oraz dobór właściwego rozpuszczalnika, który pozwoli otrzymać pożądany wyciąg.
Czym jest ekstrakt roślinny?
Rośliny są organizmami, które w swoim składzie zawierają wiele cennych substancji. Zawartość składników aktywnych może być różna w poszczególnych organach roślinnych oraz często zależy od wieku rośliny i od sposobu jej uprawy. Wydobywanie poszczególnych składników z części roślin nazywa się ekstrakcją. Specyfika danej substancji organicznej determinuje rozpuszczalnik, który musi zostać użyty do stworzenia wyciągu roślinnego. Do ekstrakcji najczęściej używa się wody, alkoholu, gliceryny lub oleju. Proces zachodzi na drodze dyfuzji, czyli rozpuszczania danego składnika w zastosowanym rozpuszczalniku, następnie zagęszcza się otrzymany wyciąg. Pod względem konsystencji ekstrakty dzieli się na:
- wyciągi płynne (extracta fluida) – najczęściej spotykane ekstrakty roślinne,
- wyciągi gęste, o konsystencji półplastycznej (extracta tenua, extracta spisa),
- wyciągi suche (extracta sicca) – zawierają mniej niż 5% wody.
Słowo „extractum” to rzeczownik pochodzący z łaciny i oznaczający „coś wyciągniętego, wytłoczonego”. Gotowe wyciągi roślinne mają charakterystyczny zapach, mogą mieć różną barwę, chociaż powinny być klarowne. W procesie ekstrakcji często uzyskuje się wyroby o wysokim stężeniu poszczególnych substancji organicznych wchodzących w skład rośliny.
W jaki sposób powstają ekstrakty roślinne?
Przeprowadzanie ekstrakcji organów roślinnych związane jest z posiadaniem odpowiednich narzędzi oraz wiedzy chemicznej i botanicznej. Wybór rozpuszczalnika nie może być przypadkowy, ponieważ różne substancje organiczne wytrącają się w innym środowisku. Domowe metody ekstrakcji roślin, czyli tworzenie nalewek, syropów lub olejów, pozwalają uzyskać wyciąg o wielu składnikach aktywnych, gdyż każda roślina to bogactwo substancji chemicznych. Profesjonalne metody używane w laboratoriach dają większe możliwości otrzymywania czystych ekstraktów – często składających się z jednej substancji, co pozwala na standaryzację wyrobów i otrzymywanie np. leków. Wyciągi roślinne pozyskuje się niemal ze wszystkich części roślin – z liści, owoców, kwiatów, nasion, z korzeni, a nawet z kory.
Zastosowanie wyciągów roślinnych
Wyciągi z roślin są powszechnie stosowane w farmacji oraz w kosmetyce. Ekstrakty wchodzą w skład ziołowych leków, suplementów diety oraz są drogocennym elementem kosmetyków naturalnych. Odpowiadają za działanie preparatu, mogą nadawać mu zapach lub kolor i konsystencję. W preparatach do pielęgnacji ciała często używa się olejów roślinnych, wyciągu z zielonej herbaty lub łagodzącego soku z aloesu. Poprawnie przygotowany ekstrakt roślinny może mieć korzystne działanie dla zdrowia. Z roślin pozyskuje się glikozydy, alkaloidy, polifenole, czyli substancje o działaniu przeciwzapalnym, saponiny oraz olejki. Związki terpenów, które wchodzą w skład lotnych olejków, stanowią znane nuty zapachowe w perfumach.
